Udihe

The fairy and the ten bald spirits

1 matching line for search term i:ne:.

In this folktale, a young fairy uses her magic and malice to escape ten bald evil spirits and avoids being eaten by them.

Recording: Udihe videos were recorded by Maria Tolskaya, some with participation of Elena Perekhvalskaya, in 2006 in the village Krasnyy Yar and in 2011 in the village Agzu.

Note: Similar motifs are found in Nikolaeva et al. (2002, 2003, Text 10).

Attachments

Speakers

  • (bi-mi, bi-mi) omo belie bi-si-ni, belie.
    be-INF be-INF one fairy be-PST-3SG fairy
    быть-INF быть-INF один fairy быть-ПРОШ-3ЕД fairy
    Once upon a time there was a fairy.
    Жила-была девушка-бэле.
    The opening words "bi-mi, bi-mi" are missing in the video recording (recorded on audio only).
  • uta xuli:, xuli:, xuli:, za: koto-ziga-wa zawa-ili uti-getu a:-li-e-ti.
    walk.PRES.PTC walk.PRES.PTC walk.PRES.PTC ten bald-PL-ACC catch-3PL this-PL chase-INCH-PST-3PL
    идти.PRES.ПРИЧ идти.PRES.ПРИЧ идти.PRES.ПРИЧ десять лысый-МН-АКК catch-3МН этот-МН chase-ИНХ-ПРОШ-3МН
    She walked around but once ten bald ones got her. They chased her.
    Ходила она, ходила, и схватили ее десять плешивых, погнались за ней.
  • susa-i, susa-i, susa-i, silikte-tigi gualan-a-mi, silikte ed’e susa-i, za: silikte xai a:-iti.
    escape-PRES.PTC escape-PRES.PTC escape-PRES.PTC worm-LAT turn-0-INF worm become.PF escape-PRES.PTC ten worm again chase-3PL
    escape-PRES.ПРИЧ escape-PRES.ПРИЧ escape-PRES.ПРИЧ worm-LAT turn-0-INF worm become.ПРФ escape-PRES.ПРИЧ десять worm снова chase-3МН
    She ran away and turned into worms, ten worms.
    Она убегала, убегала, и превратилась в червей, десять червей убегают.
  • ute nixe-mi, nixe-mi, silikte-tigi gualan-a-i, za: činda-tigi guala-na-i, ŋamakta-tigi guala-na-i, tu: a:-i, ele-ele zawa-iti.
    this do-INF do-INF worm-LAT turn-0-PRES.PTC ten bird-LAT turn-0-PRES.PTC mosquito-LAT turn-0-PRES.PTC all chase-PRES.PTC soon-soon catch-3PL
    этот делать-INF делать-INF worm-LAT turn-0-PRES.ПРИЧ десять bird-LAT turn-0-PRES.ПРИЧ mosquito-LAT turn-0-PRES.ПРИЧ весь chase-PRES.ПРИЧ soon-soon catch-3МН
    After she turned into ten worms, she turned into ten birds, then mosquitoes. She was trying to escape, they were about to reach her.
    После того как она в червей превратилась, превратилась в десять птичек, потом в комаров, и все убегает, вот-вот её поймают.
  • {uzhe} bue-ni egdeŋke-ni =de anči, omo-t’o ŋamakta-s’a esi-gi-e-ni.
    {already} she-3SG magic:trick-3SG=FOC no one-RESTR mosquito-DIM become-REP-PST-3SG
    {уже} she-3ЕД magic:trick-3ЕД=ФОК no один-RESTR mosquito-ДИМ become-REP-ПРОШ-3ЕД
    She had already used all her tricks, only one mosquito was left.
    Уже не знает, что и придумать (“все хитрости у нее кончились”) один комарик остался.
  • uta susa-i, susa-i, imen’e, ŋamakta-tigi gualaŋ-ki-ni, omo mo: texe-le egdi ŋamakta {vot takie komary, oj}.
    that escape-PRES.PTC escape-PRES.PTC leg:behind-LAT mosquito-LAT turn-PST-3SG one tree stump-LOC many mosquito {this like mosquitoes INTJ}
    тот escape-PRES.ПРИЧ escape-PRES.ПРИЧ leg:behind-LAT mosquito-LAT turn-ПРОШ-3ЕД один дерево stump-ЛОК много mosquito {этот любить mosquitoes МЕЖД}
    She ran and ran. They were left behind. She turned into mosquitoes, the kind of mosquito by the tree stump.
    Бежала она, бежала, они отстали, она превратилась в комаров, вот такие комары у пня.
  • uta-la eme:-i, ta-wa zawa-i, a-wa aŋma-l’a , ta-wa a-wa zawa-i, o-lo ta-wa jeu=de anči.
    that-LOC come-PRES.PTC that-ACC catch-PRES.PTC this-ACC mouth-V.PF that-ACC this-ACC catch-PRES.PTC here that-ACC what=FOC no
    тот-ЛОК прийти-PRES.ПРИЧ тот-АКК catch-PRES.ПРИЧ этот-АКК рот-ГЛ.ПРФ тот-АКК этот-АКК catch-PRES.ПРИЧ здесь тот-АКК что=ФОК no
    The bald ones reached her, they swallowed one mosquito and another, one and another, but everything was in vain.
    (Плешивые) добежали, одного комара проглотят, другого схватят, все бестолку.
  • uti aziga=da c’o texe-le-ni mo: texe-le-ni te:, do:-lo digeŋ-ki-ni.
    this girl=FOC most stump-LOC-3SG sit.PRES.PTC inside-LOC-3SG hide-PST-3SG
    этот girl=ФОК most stump-ЛОК-3ЕД сидеть.PRES.ПРИЧ inside-ЛОК-3ЕД прятать-ПРОШ-3ЕД
    That girl was sitting inside the tree stump, she hid in the middle.
    Эта девушка в самом пне сидит, в середине спряталась.
  • uti o-(lo) go:-fo die-wesi:, ŋamakta-wa ta-wa zawa-i , jeu aziga-ni=da ule-ni=de anči.
    this here space-ADV fly-DIV-PRES.PTC mosquito-ACC that-ACC take-PRES.PTC what girl-3SG=FOC flesh-3SG=FOC no
    этот здесь space-ADV летать-DIV-PRES.ПРИЧ mosquito-АКК тот-АКК взять-PRES.ПРИЧ что girl-3ЕД=ФОК flesh-3ЕД=ФОК no
    They flew around, they caught one mosquito, but there was no girl's meat.
    Они вокруг летают, одного комара поймают, а никакого мяса девушки нет.
  • ta-wa zawa-i, ikte-ge-i, jeu=de anči.
    that-ACC take-PRES.PTC tooth-REP-PRES.PTC what=FOC no
    тот-АКК взять-PRES.ПРИЧ зуб-REP-PRES.ПРИЧ что=ФОК no
    They bit another mosquito with their teeth, again there was nothing.
    Другого (комара) зубами ухватят, опять ничего нет.
  • uta tu:-nda-mi ŋene-kte:-ti.
    that spit-SEM-INF go-DIV.PST-3PL
    тот spit-SEM-INF идти-DIV.ПРОШ-3МН
    Then they spat and went away.
    Тогда плюнули и разошлись.
  • “xai b’a-gi-zeŋe-u” guŋ-ki-ti.
    anyway get-REP-FUT-1PL.EXC say-PST-3PL
    anyway получить-REP-ФУТ-1МН.EXC сказать-ПРОШ-3МН
    «We will catch her anyway,» - they said.
    «Все равно поймаем,» - говорят.
  • timanaŋi ali b’a-gi-zeŋe-ti.
    tomorrow when get-REP-FUT-3PL
    завтра когда получить-REP-ФУТ-3МН
    They were going to catch her the next day or sometime else.
    Завтра или еще когда поймают.
  • uta-digi ŋene-mi, omo c’oko puñall e:, ute ŋene:-ni, ei mamaka bie.
    that-ABL go-INF one yurt smoke:rising.IDEO do.PRES.PTC that go.PST-3SG this old:woman be.PRES.HAB
    тот-АБЛ идти-INF один чум smoke:rising.IDEO делать.PRES.ПРИЧ тот идти.ПРОШ-3ЕД этот старуха быть.PRES.ХАБ
    Then the girl went and saw – smoke was rising above a yurt. She went there, one old woman lived there.
    Тогда девушка пошла и увидела - дымок поднимается над юртой, пошла туда, а там живет старушка.
  • “ge, mamaka, bi za: koto-du a:-u-mu susa:-mi sin-tigi.
    INTJ old:woman me ten bold-DAT chase.PAS escape.PST-1SG you-LAT
    МЕЖД старуха me десять bold-ДАТ chase.ПАС escape.ПРОШ-1ЕД ты-LAT
    «Grandmother, ten bald ones chased me, I escaped from them and came to your place.
    «Бабушка, за мной гнались десять плешивых, я от них к тебе прибежала.
  • ketige wa-du-ge min-a-wa.”
    nearly kill-PL-PF me-0-ACC
    nearly убить-МН-ПРФ me-0-АКК
    They almost killed me.»
    Чуть меня не убили.»
  • mamaka gune “a, uti za: koto-ziga o-du tu: bi:-ti, i-li=dexem eme-du-ze uti-getu.”
    old:woman say INTJ this ten bold-PL here-DAT all live-3PL what-PROL=INDEF come-PL-PF this-PL
    старуха сказать МЕЖД этот десять bold-МН здесь-ДАТ весь жить-3МН что-ПРОЛ=INDEF прийти-МН-ПРФ этот-МН
    The old woman said: «Oh, all those ten bald ones live here, they will come soon.»
    Старушка говорит: «А, эти десять плешивых все здесь живут, они скоро придут.»
  • {nu} aziga, tiŋeni susa:, deu-o:, ŋua-i jaza.
    {well} girl yesterday escape.PST.PTC get:tired-PST.PTC sleep-PRES.PTC of:course
    {хорошо} girl yesterday escape.ПРОШ.ПРИЧ устать-ПРОШ.ПРИЧ спать-PRES.ПРИЧ конечно
    Well, the girl had been running for the whole day, she was of course tired, she got asleep.
    Ну, девушка вчера весь день бежала, устала, конечно, заснула.
  • {obeda}=da e-si-me-ni i:n-e, xai pou-zi tuŋa-lei-li uta-la.
    {obeda}=da NEG-PST.PTC-ACC-3SG come-0 again dark-INST come:together-3PL there-LOC
    {obeda}=da НЕГ-ПРОШ.ПРИЧ-АКК-3ЕД прийти-0 снова темный-INST come:together-3МН там-ЛОК
    Even before midday time the bald ones arrived, all together, like a black cloud.
    Еще время обеда не наступило, а плешивые уже примчались, как чёрная туча.
  • ña eme:-ti, xaŋasi-ti b’a-i.
    again come.PST-3PL conjure-3PL find-PRES.PTC
    снова прийти.ПРОШ-3МН conjure-3МН найти-PRES.ПРИЧ
    They came again, they had done some magic and found her.
    Опять пришли, погадали и нашли.
  • teu-niŋa xaŋasi:-ti uti-getu.
    all-COL conjure-3PL this-PL
    весь-COL conjure-3МН этот-МН
    They did it together.
    Они все вместе гадали.
  • uta xaŋasi:, uta-la i-le=de bi:-we-ni sa-iti, uta-la tu: eme:-ti.
    that conjure-PRES.PTC that-LOC what-LOC=FOC be-ACC-3SG know-3PL that-LOC all come.PST-3PL
    тот conjure-PRES.ПРИЧ тот-ЛОК что-ЛОК=ФОК быть-АКК-3ЕД know-3МН тот-ЛОК весь прийти.ПРОШ-3МН
    They had done some magic to find out where the girl was, and all of them came there.
    Они погадали, где девушка, узнали и туда все пришли.
  • käfam zawa-ili.
    firmly.IDEO take-3SG
    firmly.IDEO взять-3ЕД
    They caught her so that she couldn't even move.
    Схватили (ее) так, что она и пошевелиться не могла.
  • uti za: koto eni-ni uti=tene, uti mamaka.
    this ten bald mother-3SG this=CONTR this old:woman
    этот десять лысый мать-3ЕД этот=CONTR этот старуха
    That old woman was the mother of the ten bald ones.
    А она, эта старушка, - мать этих десяти плешивых.
  • uti eni-ni bi-si-ni?
    this mother-3SG be-PST-3SG
    этот мать-3ЕД быть-ПРОШ-3ЕД
    Was she their mother?
    Она была их мать?
    Added by Nadezhda Kukchenko.
  • e-si-ni teluŋusi eni-ni bi:-ni.
    NEG-PST-3SG tell mother-3SG be-3SG
    НЕГ-ПРОШ-3ЕД говорить мать-3ЕД быть-3ЕД
    She didn't tell that she was their mother.
    Она не сказала, что она их мать.
  • iŋke.
    yes
    yes
    Yes.
    Да.
  • e-si-ni dian-a.
    NEG-PST-3SG say-0
    НЕГ-ПРОШ-3ЕД сказать-0
    She didn't tell.
    Не сказала.
  • “a:, bi {uzhe} sagda-ŋi-e-mi sagda-ŋi-e-mi {govo(rit)}, e-zi-u wa:.
    INTJ me {already} get:old-DIR-PST-1SG get:old-DIR-PST-1SG {says} NEG-IMP-PL kill
    МЕЖД me {уже} get:old-DIR-ПРОШ-1ЕД get:old-DIR-ПРОШ-1ЕД {says} НЕГ-ИМП-МН убить
    «I've already grown old, don't kill that girl.
    «Я уже старая стала, - говорит, - не убивайте девушку.
  • bi {uzhe} sagda, ule:-we=gu, je-we=gu, zeu=gu olokto-lo-mi negi:-u, bi ei-mi ele.
    me {already} old meat-ACC=INDEF what-ACC=INDEF food=INDEF cook-PURP-1SG spare-IMP-PL me NEG-1SG manage
    me {уже} старый мясо-АКК=INDEF что-АКК=INDEF еда=INDEF варить-ПУРП-1ЕД spare-ИМП-МН me НЕГ-1ЕД manage
    I've grown old, leave her to cook me meat, food and all the rest. I can’t manage on my own.
    Я уже старая, оставьте ее, пусть она готовит мне мясо, еду и все остальное, я не справляюсь.
  • negi:-u, e-zi-u wa:.”
    spare-IMP.PL NEG-IMP-PL kill
    spare-ИМП.МН НЕГ-ИМП-МН убить
    Leave her, don't kill her.»
    Оставьте, не убивайте (ее).
  • mamaka gele-i “e-zi-u wa: .
    old:woman ask-PRES.PTC NEG-IMP-PL kill
    старуха спросить-PRES.ПРИЧ НЕГ-ИМП-МН убить
    The old woman asked: «Don't kill the girl.
    Старуха просит: «Не убивайте девушку.
  • min-a-wa wa-i [ata], uta wa-mi wa-zaŋa bi-mi min-a-wa wa-ja-u ñoxo, uta-digi uta diga-u.”
    me-0-ACC kill-PRES.PTC that kill-INF kill-FUT.PTC be-INF me-0-ACC kill-IMP-PL first that-ABL that eat-IMP.PL
    me-0-АКК убить-PRES.ПРИЧ тот убить-INF убить-ФУТ.ПРИЧ быть-INF me-0-АКК убить-ИМП-МН первый тот-АБЛ тот есть-ИМП.МН
    Kill me, if you must kill someone, kill me first and then you can eat her.
    Меня убейте, если вам надо кого-нибудь убить, меня сначала убейте, а потом ее съедите.
  • uta=tene “e: xuñazi-mule ede-zeŋe-u.
    that=CONTR INTJ sister-N become-FUT-2PL
    тот=CONTR МЕЖД сестра-N become-ФУТ-2МН
    Then you will become like brother and sister.
    Потом станете с ней как братья с сестрой.
  • uta xuñazi ede-ze” gune-i.
    that sister become-SBJV say-PRES.PTC
    тот сестра become-СОСЛ сказать-PRES.ПРИЧ
    She has become your sister,» - the old woman said.
    Она вам сестрой стала,» - говорит (старушка).
  • ti: zaw’a ñugasi:, ei zaw’a ñugasi:.
    that take.PF kiss.PRES.PTC this take.PF kiss.PRES.PTC
    тот взять.ПРФ kiss.PRES.ПРИЧ этот взять.ПРФ kiss.PRES.ПРИЧ
    One of them kissed the girl and the other kissed the girl.
    Один возьмет, поцелует, другой возьмет, поцелует.
  • omo e-we-ni sasa-wa-ni tu: mala:-ti.
    one side-ACC-3SG side-ACC-3SG cheek-ACC-3SG all consume.PST-3SG
    один сторона-АКК-3ЕД сторона-АКК-3ЕД cheek-АКК-3ЕД весь consume.ПРОШ-3ЕД
    They ate a side of her, one of her cheeks.
    Одну сторону, щеку всю съели.
  • uta zalä-zi tu:-nd’a, e-be čila-gi: , sasa:-ni bagdi-gi:-ni.
    then saliva-INST spit-SEM.PF this-like smear-REP.PRES.PTC cheek-3SG grow-REP-3SG
    тогда saliva-INST spit-SEM.ПРФ этот-любить smear-REP.PRES.ПРИЧ cheek-3ЕД расти-REP-3ЕД
    Then spat with their saliva, smeared it like that and her cheek was healed.
    Потом слюнями поплевали, вот так помазали, и щека зажила.
  • {wot} ule-we {na xodu} kugdo:-si: tu:=de.
    {this:way} flesh-ACC {on:the:run} bite:off-IMPF.PRES.PTC all=FOC
    {this:way} flesh-АКК {on:the:run} bite:off-ИМПФ.PRES.ПРИЧ весь=ФОК
    That's how they bit the meat off.
    Вот так мясо прямо на ходу откусывали.
  • uta tu: bi:, tu: bi:, tu: bi:, bi:, adi-ma=ka neŋi-ni bi:, adi-ma=ka bi:.
    that all be.PRES.PTC all be.PRES.PTC all be.PRES.PTC how:many-ACC=INDEF day-3SG be.PRES.PTC how:many-ACC=INDEF be.PRES.PTC
    тот весь быть.PRES.ПРИЧ весь быть.PRES.ПРИЧ весь быть.PRES.ПРИЧ сколько-АКК=INDEF день-3ЕД быть.PRES.ПРИЧ сколько-АКК=INDEF быть.PRES.ПРИЧ
    Some time passed, a few days.
    Прошло какое-то время, прошло несколько дней.
  • aŋi uta-du “i-le uti?”
    that-DAT what-LOC this
    тот-ДАТ что-ЛОК этот
    «Where is she?»
    «Где она?»
  • eni-ni=tene zä:sa-ini uta puta-i do-lo-ni uti aziga-wa.
    mother-3SG=CONTR hide-3SG that bag-REFL in-LOC-3SG this girl-ACC
    мать-3ЕД=CONTR прятать-3ЕД тот bag-РЕФЛ в-ЛОК-3ЕД этот girl-АКК
    But the old mother hid her in her bag.
    А мать старуха ее в сумке спрятала.
  • “i-le uti aziga?”
    what-LOC this girl
    что-ЛОК этот girl
    «Where is that girl?»
    «Где эта девушка?»
  • ute bugda-lilöu ñu:-gi:, eni-ni ga-gi-e-ni.
    then like:an:arrow.IDEO get:out.PRES.PTC mother-3SG take-REP-PST-3SG
    тогда like:an:arrow.IDEO get:out.PRES.ПРИЧ мать-3ЕД взять-REP-ПРОШ-3ЕД
    She jumped out like an arrow and the old woman took her.
    Она стрелой выскочила, старуха ее забрала.
  • e-be diane-ini “ŋua:n-zi: ami-fi bagöu-tigi ŋene-zeŋe-fi bu .
    this-like say-3SG sleep.PST.PTC-INST.SS father-REFL.PL enemy-LAT go-FUT-1PL.INCH we.EXC
    этот-любить сказать-3ЕД спать.ПРОШ.ПРИЧ-INST.SS отец-РЕФЛ.МН enemy-LAT идти-ФУТ-1МН.ИНХ we.EXC
    The bald ones said: «Tomorrow we will go and look for our father's enemy.
    Плешивые говорят: «Завтра мы пойдем (искать) врага нашего отца.
  • {paroxoda} we:-i, {korabli}-wa.”
    {steamer} build-IMP {ship}-ACC
    {steamer} строить-ИМП {ship}-АКК
    Make us a steamer, a ship.»
    Построй (нам) пароход, корабль.»
  • uti koto-ziga diane-iti?
    this bald-PL say-3PL
    этот лысый-МН сказать-3МН
    The bald ones said that?
    Это плешивые говорят?
    This sentence was added by Nadezhda Kukchenko who was present at the recording.
  • iŋke, koto-ziga diane-iti, “{woennyj korabli} we:-i, [timana] timana wo-je, timana ali uti {korabli} ali wo:-u, sakä-i=da xegi-le=de ata sabda-nda” gune:-ni.
    yes bald-PL say-3PL {military ship} build-IMP tomorrow build-IMP tomorrow when this {ship} when build-PAS blood-2SG=FOC down-LOC=FOC NEG.SBJV drip-SEM say.PST-3SG
    yes лысый-МН сказать-3МН {military ship} строить-ИМП завтра строить-ИМП завтра когда этот {ship} когда строить-ПАС blood-2ЕД=ФОК down-ЛОК=ФОК НЕГ.СОСЛ drip-SEM сказать.ПРОШ-3ЕД
    Yes, the bald ones said: «Make us a ship tomorrow. When a ship is ready, your blood won't drop onto the ground.»
    Да, плешивые говорят: «Построй (нам) военный корабль, завтра построй, когда корабль будет построен, твоя кровь на землю не капнет.»
  • ila-ma neŋi-ni, ila neŋi-ni, ila neŋi e-li: wo:, di:-enti neŋi-ni diga-zaŋa-ti uta-wa.
    three-ACC day-3SG three day-3SG three day NEG-COND.2SG build four-ORD day-3SG eat-FUT-3PL that-ACC
    три-АКК день-3ЕД три день-3ЕД три день НЕГ-КОНД.2ЕД строить четыре-ОРД день-3ЕД есть-ФУТ-3МН тот-АКК
    If she doesn’t build a ship within three days, they will eat her on the fourth day.
    Если за три дня не построит, на четвертый день они ее съедят.
  • uta xai {zakuska}-wa [{zakuska}] wo:-ti diga-laga-fi {wot}.
    that also {appetizer}-ACC make.PST-3PL eat-PURP-REFL {INTJ}
    тот тоже {appetizer}-АКК делать.ПРОШ-3МН есть-ПУРП-РЕФЛ {МЕЖД}
    They have already prepared a side dish to eat with her, so it was.
    Они уже и закуску сделали, чтобы ее съесть, вот.
  • aziga muisi:, mamaka muisi:.
    girl think.PRES.PTC old:woman think.PRES.PTC
    girl think.PRES.ПРИЧ старуха think.PRES.ПРИЧ
    The girl and the old woman were thinking.
    Девушка думает, и старуха думает.
  • a: belie, [xai] xai uligdiga belie, uta belie wa-ja, ono wo:-logo-ni kaje:-ti.
    INTJ fairy also beautiful fairy that fairy kill-PRES.PTC? how do-PURP-3SG order.PST-3PL
    МЕЖД fairy тоже beautiful fairy тот fairy убить-PRES.ПРИЧ? как делать-ПУРП-3ЕД приказать.ПРОШ-3МН
    «Аh, beautiful fairy, they will kill her, how can one force her to build a ship?»
    «А, бэле, красивая девушка, если эту бэле убить, как (ее) заставить (корабль) делать?»
  • uti soŋu-i, {dva denj plachet} uti aziga.
    this cry.PRES.PTC {two day cry} this girl
    этот плакать.PRES.ПРИЧ {два день плакать} этот girl
    That girl was crying for two days.
    Она плачет, два дня плачет эта девушка.
  • “i-zi wo-u=do?”
    what-INST build-PAS=FOC
    что-INST строить-ПАС=ФОК
    With what would she make a ship?
    Чем (корабль) делать?
  • uti mamaka gune:-ni “e-zi: soŋo si, soŋo-mi e-zi: soŋo.
    this old:woman say.PST-3SG NEG-IMP cry you cry-INF NEG-IMP cry
    этот старуха сказать.ПРОШ-3ЕД НЕГ-ИМП плакать ты плакать-INF НЕГ-ИМП плакать
    That old woman said: «Don' cry, don't cry.
    Эта старушка говорит: «Не плачь, ты не плачь.»
  • maŋmu uli-ni dieme ge:-fe ŋene-i si.
    Amur river-3SG ? space-over go-IMP you
    Amur river-3ЕД ? space-over идти-ИМП ты
    Walk along the riverbank of the Amur river.
    Ты иди по берегу Амура.
  • oño kiema kä-fa=de.”
    kema? near=FOC
    kema? near=ФОК
    On the bank of the Kema river.»
    по берегу р. Кемы (?).
  • maŋmu uli-ni kiema ge:-fe ŋene-i, ŋene-i, tauxi ŋene-i, jeuxi=de ŋene-i uti kiema tu: ŋene:-ni , soŋo-mi=de.
    Amur river-3SG Kema space-over go-IMP go-IMP there go-IMP here=FOC go-IMP this Kema all go.PST-3SG cry-INF=FOC
    Amur river-3ЕД Kema space-over идти-ИМП идти-ИМП там идти-ИМП здесь=ФОК идти-ИМП этот Kema весь идти.ПРОШ-3ЕД плакать-INF=ФОК
    She walked and walked on the bank of the Amur. She would walk here and there crying all the time.
    Шла она, шла по берегу Амура, по берегу Кемы (?), туда пойдет, сюда пойдет, и все плакала.
  • ŋene-mi, omo in’ei dili-we-ni b’a:-ni, ei b’a in’ei dili-ni.
    go-INF how dog head-ACC-3SG find.PST-3SG EV find.PF dog head-3SG
    идти-INF как собака голова-АКК-3ЕД найти.ПРОШ-3ЕД EV найти.ПРФ собака голова-3ЕД
    She walked and found a dog’s head.
    Шла она и нашла собачью голову.
  • uta zawa:-ni, in’ei dili-we-ni.
    that take.PST-3SG head-ACC-3SG
    тот взять.ПРОШ-3ЕД голова-АКК-3ЕД
    She took the dog’s head.
    Взяла ее, эту собачью голову.
  • in’ei xai omo dili=mei xai inixi.
    dog also one head=only still alive
    собака тоже один голова=only все:еще alive
    Although there was only a head left from the dog, it was nevertheless alive.
    Хоть от собаки одна голова (осталась), а все равно она живая.
  • uta zawa’-si: ŋene-i, ŋene-i.
    that take.PF-PF.CVB.SS go-PRES.PTC go-PRES.PTC
    тот взять.ПРФ-ПРФ.КОНВ.SS идти-PRES.ПРИЧ идти-PRES.ПРИЧ
    She took it and went further.
    Взяла она и дальше пошла.
  • “ge, belesi-zeŋe-i bi:-si:, si bina-wa belesi-zeŋe-i bi-si:, zawa-zaŋa-i, e-zeŋe-i bi:-si:, ezeŋe-i.
    INTJ help-FUT-2SG if you me-ACC belesi-zeŋe-i if take-FUT-1SG NEG-FUT-2SG if NEG-FUT-1SG
    МЕЖД помогать-ФУТ-2ЕД if ты me-АКК belesi-zeŋe-i if взять-ФУТ-1ЕД НЕГ-ФУТ-2ЕД if НЕГ-ФУТ-1ЕД
    «If you help me, I will help you, I'll take you. If you don't help me, I won't take you.
    «Если ты мне поможешь, я тебе помогу, возьму, не поможешь – не возьму.
    A dog’s head as a miracle helper is a recurring motif in the Udihe folklore (cf. Nikolaeva et al. 2002, texts 2 and 8).
  • nada kotoi-ziga min-du bu-o-ti.
    seven bald-PL me-DAT give-PST-3PL
    семь лысый-МН me-ДАТ дать-ПРОШ-3МН
    The seven bald ones gave me a task:
    Семеро плешивых мне дали (задание):
    The numeral "nada" 'seven' is used here by mistake, it should be "za: kotoiziga" - 'ten bald ones'.
  • “dä:-wa wo-logo-i.”
    ship-ACC build-PURP-1SG
    ship-АКК строить-ПУРП-1ЕД
    «Build a ship.»
    «Построй корабль.»
  • “dä:-wa i-zi wo-zo-mi bi, ja-ma maŋga-zi omo aziga.”
    ship-ACC what-INST build-SBJV-1SG me what-ADJ strong-INST one girl
    ship-АКК что-INST строить-СОСЛ-1ЕД me что-ПРИЛ сильный-INST один girl
    «With what shall I build a ship? What kind of strength does one girl have?»
    «Чем я построю корабль, какая сила у одной девушки.
  • uta-bede diana-mi zawa:-ni.
    that-like say-INF take.PST-3SG
    тот-любить сказать-INF взять.ПРОШ-3ЕД
    She said so and took the dog’s head.
    Сказала так и взяла (собачью голову).
  • “mina-wa belesi-zeŋe-i bi: zawa-zaŋa-i, e-zeŋe-i bele bi:, ezeŋe-i zawa.”
    me-ACC help-FUT-2SG be.PRES.PTC take-FUT-1SG NEG-FUT-2SG be.PRES.PTC NEG-FUT-1SG take
    me-АКК помогать-ФУТ-2ЕД быть.PRES.ПРИЧ взять-ФУТ-1ЕД НЕГ-ФУТ-2ЕД быть.PRES.ПРИЧ НЕГ-ФУТ-1ЕД взять
    «If you help me, I'll take you. If you don't help me, I won't take you.
    «Если ты мне поможешь, я тебя возьму, не поможешь – не возьму.»
  • xai dili-zi gendi-gendi e-ini uti in’ei, belesi-zeŋe-ni.
    again head-INST nod-nod.RED.IDEO do-3SG this dog help-FUT-3SG
    снова голова-INST nod-nod.RED.IDEO делать-3ЕД этот собака помогать-ФУТ-3ЕД
    That dog nodded again, meaning that it would help her.
    Опять эта собака головой кивает, дескать, поможет.
  • uta ŋene-i, ŋene-i, ŋene-i, kada-wa e:i sugakta kada-wa b’a:-ni, sagdi sugakta kada-wa=mei.
    that go-PRES.PTC go-PRES.PTC go-PRES.PTC rock-ACC this ? rock-ACC find.PST-3SG big ? rock-ACC entirely
    тот идти-PRES.ПРИЧ идти-PRES.ПРИЧ идти-PRES.ПРИЧ камень-АКК этот ? камень-АКК найти.ПРОШ-3ЕД большой ? камень-АКК entirely
    She walked and walked and found a big rock.
    Шла она, шла и нашла скалу, большую скалу.
    The meaning of the word "sugakta" is not clear.
  • “ge bin-a-wa belesi-zeŋe-i bi-mi olo uta-la we: nede-ni.”
    INTJ me-0-ACC help-FUT-2SG me-INF here that-LOC mountain put.PST-3SG
    МЕЖД me-0-АКК помогать-ФУТ-2ЕД me-INF здесь тот-ЛОК гора положить.ПРОШ-3ЕД
    «Well, if you want to help me, (remove?) this rock.»
    «Ну, если ты хочешь мне помочь, (убери?) эту скалу.»
  • uti in’ei dili-ni kada-wa diga-li:-li jeu-dexem, kada-wa je-we teu=de.
    this dog head-3SG rock-ACC eat-INCH-3SG what-INDEF rock-ACC what-ACC all=FOC
    этот собака голова-3ЕД камень-АКК есть-ИНХ-3ЕД что-INDEF камень-АКК что-АКК весь=ФОК
    That dog head started eating the rock and all the rest.
    Эта собачья голова начала есть скалу, скалу и все остальное.
  • ute kada-wa dige-i , ei nöŋolo-lo-ni dä: bufe-ni mene ñu:gi:-ni kada.
    thid rock-ACC eat-PRES.PTC this crown-LOC-3SG ship similar-3SG self get:out-3SG rock
    thid камень-АКК есть-PRES.ПРИЧ этот crown-ЛОК-3ЕД ship similar-3ЕД сам get:out-3ЕД камень
    It was eating the rock and a form of a ship comes out of the top of the dog's head.
    Она ест скалу, а из её макушки скала сама выходит в виде корабля.
  • ute soŋo-mi ŋua:-ni, soŋo-mi ŋua:-ni.
    this cry-INF sleep.PST-3SG cry-INF sleep.PST-3SG
    этот плакать-INF спать.ПРОШ-3ЕД плакать-INF спать.ПРОШ-3ЕД
    The girl fell asleep in tears.
    Девушка заснула вся в слезах.
  • je-we nixe-ze, zug-tigi-{to ne pojdet}, zug-tigi ŋene-ili diga-zaŋa-ti.
    what-ACC do-SBJV home-LAT-{FOC not go} home-LAT go-3SG say-FUT-3PL
    что-АКК делать-СОСЛ home-LAT-{ФОК не идти} home-LAT идти-3ЕД сказать-ФУТ-3МН
    What could she do? She couldn’t go home - if she went home the bald ones would say:
    Что она могла сделать, домой-то не пойдет, если домой пойдет, скажут:
  • “ni: wo:-li?” gune-zeŋe-ti uta.
    who do.PST-3SG say-FUT-3PL that
    кто делать.ПРОШ-3ЕД сказать-ФУТ-3МН тот
    «Who did that?» - the bald ones would say.
    «Кто это сделал?» - скажут плешивые.
  • uta dige-i, dige-i, dige-i, omo dogbo-ni diga:-ni čuli-ni diga:-ni, ono diga:-ni, ute soŋo-mi, ŋua:.
    that eat-PRES.PTC eat-PRES.PTC eat-PRES.PTC one night-3SG eat.PST-3SG through-3SG eat.PST-3SG how eat.PST-3SG this cry-INF sleep.PST.PTC
    тот есть-PRES.ПРИЧ есть-PRES.ПРИЧ есть-PRES.ПРИЧ один ночь-3ЕД есть.ПРОШ-3ЕД через-3ЕД есть.ПРОШ-3ЕД как есть.ПРОШ-3ЕД этот плакать-INF спать.ПРОШ.ПРИЧ
    All night long the dog was eating the rock and the girl slept all covered in tears.
    Собака ела, ела, всю ночь напролёт ела (скалу), она ела, а девушка спала вся в слезах.
  • te:-gi-si:, ise-si:-ni xaisi omo ogdo-ni tu: bagdi-e-ni.
    sit-REP-PF.CVB.SS look-3SG also one side-3SG all grow-PST-3SG
    сидеть-REP-ПРФ.КОНВ.SS смотреть-3ЕД тоже один сторона-3ЕД весь расти-ПРОШ-3ЕД
    She woke up and saw: one side of the ship had already appeared.
    Просыпается, видит: уже одна сторона корабля выросла.
  • in’ei=tene dig’a kada-wa keu-keu dige-i, uta-la ñugi:-ni .
    dog=CONTR eat:up.PF rock-ACC entirely.RED.IDEO eat:up-PRES.PTC that-LOC get:out-3SG
    собака=CONTR eat:up.ПРФ камень-АКК entirely.RED.IDEO eat:up-PRES.ПРИЧ тот-ЛОК get:out-3ЕД
    That dog had gnawed the rock and it had turned into a ship.
    Это собака все ела, грызла скалу, вот и вышел корабль.
  • uta soŋu-i ŋua-i.
    that cry-PRES.PTC sleep-PRES.PTC
    тот плакать-PRES.ПРИЧ спать-PRES.ПРИЧ
    The girl was sleeping all in tears.
    А девушка спит вся в слезах.
  • timananiŋi {wse} timana {uzhe} uti [uti] dä:-wa drugafa wo:-ti, ede:-ni drugafa .
    tomorrow {finished} in:the:morning {already} this ship-ACC half build.PST-3PL become.PST-3SG half
    завтра {finished} in:the:morning {уже} этот ship-АКК half строить.ПРОШ-3МН become.ПРОШ-3ЕД half
    The next day it was finished, half of the ship was made.
    На следующий день – всё, сделали половину корабля, появилась половина.
  • ute-li [ute-li] neŋi-ni diga-i, uti dogbo-ni diga-i, timana {uzhe gotovyj} dä:, ni:, jeu meŋde=de uti do:-lo-ni, {vot takie} ni: jeu=de.
    this-PROL this-PROL day-3SG eat-PRES.PTC this night-3SG eat-PRES.PTC tomorrow {ready} ship man what entire=FOC this inside-LOC-3SG {like this} man what=FOC
    этот-ПРОЛ этот-ПРОЛ день-3ЕД есть-PRES.ПРИЧ этот ночь-3ЕД есть-PRES.ПРИЧ завтра {ready} ship мужчина что entire=ФОК этот inside-ЛОК-3ЕД {любить этот} мужчина что=ФОК
    The dog ate the rock for day and night and the following day there was already a ship ready together with the people and everything else.
    День и ночь (собачья голова) ела (скалу), и назавтра появился уже готовый корабль, вместе с людьми и всем остальным.
  • aziga uta-la u:-nde-gi-mi ŋen’e ja-za mene bi:-tigi:.
    girl that-LOC get:in-SEM-REP-INF go-PF self live.PRES.PTC-LAT
    girl тот-ЛОК get:in-SEM-REP-INF идти-ПРФ сам жить.PRES.ПРИЧ-LAT
    The girl mounted the ship and went to where she lived.
    Девушка села на корабль и поехала туда, где она жила.
  • mamaka bi:-li, agda-gi:-li.
    old:woman live.PRES.PTC-LOC be:glad-REFL-3SG
    старуха жить.PRES.ПРИЧ-ЛОК be:glad-РЕФЛ-3ЕД
    To the place where the old woman lived. The old woman was happy.
    Туда, где старуха жила, обрадовалась.
  • läta tukä-ma-gi: gune, xai mamaka isi: je-we=ke nixe-mi.
    fast run-V-REP.PRES.PTC say again old:woman look.PRES.PTC what-ACC=INDEF do-INF
    быстрый бежать-ГЛ-REP.PRES.ПРИЧ сказать снова старуха смотреть.PRES.ПРИЧ что-АКК=INDEF делать-INF
    The girl ran back quickly, and the old woman was watching what she was doing.
    Быстро назад бежала, а старушка смотрит, что она делает.
  • “ge, mamaka, dä:-na-ti wo:-mi {uzhe}, teu metu-o-mi.”
    INTJ old:woman ship-DESIG-3PL build.PST-1SG {already} everything finish-PST-1SG
    МЕЖД старуха ship-ДЕСИГ-3МН строить.ПРОШ-1ЕД {уже} everything закончить-ПРОШ-1ЕД
    «Well, grandmother, I've made a ship for them, I've finished everything.»
    «Ну, бабушка, я сделала им корабль, все закончила.»
  • uta bi-se, bi-se, sikie eme-kte-gi:-li piu=de.
    this be-PF be-PF evening come-DIV-REP-3SG together.IDEO=FOC
    этот быть-ПРФ быть-ПРФ вечер прийти-DIV-REP-3ЕД together.IDEO=ФОК
    After a while the bald ones returned all together.
    Через некоторое время плешивые возвращаются толпой.
  • “jeu wo:, je-we?”
    what do what-ACC
    что делать что-АКК
    «Well, have you made it?» - they asked.
    «Ну что, сделала?» спрашивают.
  • “{da}, metu-o-mi.”
    {yes} finish-PST-1SG
    {yes} закончить-ПРОШ-1ЕД
    «Yes, I've finished it.»
    «Да, закончила.»
  • uta ña ñuga-si:, ñuga-si:, sasa-wa-ni tu: dige-ili.
    that again kiss-IMPF.PRES.PTC kiss-IMPF.PRES.PTC cheek-ACC-3SG all eat-3SG
    тот снова kiss-ИМПФ.PRES.ПРИЧ kiss-ИМПФ.PRES.ПРИЧ cheek-АКК-3ЕД весь есть-3ЕД
    Then they started kissing her again, ate all her cheeks.
    Тут они опять стали ее целовать, все щеки съели.
  • zalä-zi t’usi-e-ni, ña čili-gi: , a:-gda-si-mi.
    saliva-INST spit-PST-3SG again smear-REP.PRES.PTC heal-IMPF-INF
    saliva-INST spit-ПРОШ-3ЕД снова smear-REP.PRES.ПРИЧ heal-ИМПФ-INF
    They spat with their saliva, smeared her again and everything was cured.
    Слюнями поплевали, опять помазали, все зажило.
  • uta-digi tima:na-si ali gulin-zeŋe-ti uti-getu.
    this-ABL come:morning-DIR-IMPF when set:off-FUT-3PL this-PL
    этот-АБЛ come:morning-DIR-ИМПФ когда set:off-ФУТ-3МН этот-МН
    The next day they were going to take this ship.
    На следующий день они поплывут.
  • ei=tene uti nada koto-ziga aŋi za: kotoi-ziga {govorit} “ei=tene minti xuñazi-fi ami bagöu-wa-ni uti waŋna-zaŋa-fi.”
    this=CONTR this seven bald-PL INDEF ten bald-PL {say} now=CONTR we sister-1PL father enemy-ACC-3SG this kill-FUT-1PL
    этот=CONTR этот семь лысый-МН INDEF десять лысый-МН {сказать} сейчас=CONTR we сестра-1МН отец enemy-АКК-3ЕД этот убить-ФУТ-1МН
    Those seven, that is, ten bald ones said: «Sister, now we will go to kill our father's enemy.»
    Эти семь, то есть десять плешивых говорят: «Теперь, сестрица, мы пойдем убивать врага нашего отца.»
  • uta bi:, bi:, bi:, tima:na guline-li:.
    this be.PRES.PTC be.PRES.PTC be.PRES.PTC morning set:of-INCH.PRES.PTC
    этот быть.PRES.ПРИЧ быть.PRES.ПРИЧ быть.PRES.ПРИЧ утро set:of-ИНХ.PRES.ПРИЧ
    The next day they took off.
    Назавтра оправились в путь.
  • i-le bi:-we-ni e-i sa: uti-getu, ami bagöu-ni.
    what-LOC be.PRES.PTC-ACC-3SG NEG-PRES.PTC this-PL father enemy-3SG
    что-ЛОК быть.PRES.ПРИЧ-АКК-3ЕД НЕГ-PRES.ПРИЧ этот-МН отец enemy-3ЕД
    They didn't know where their father's enemy was.
    Они не знают, где враг отца.
  • eje-xi [eje-xi] xu:-gi: guline:-si:, e-i ŋene.
    downstream-LAT turn-REP.PRES.PTC go-IMPF.PRES.PTC NEG-PRES.PTC go
    downstream-LAT turn-REP.PRES.ПРИЧ идти-ИМПФ.PRES.ПРИЧ НЕГ-PRES.ПРИЧ идти
    They floated downstream, but the ship turned back, it wouldn't move.
    По течению поплыли, а (корабль) обратно поворачивает, не идет.
  • solo-ixi xu:-gi-e-ti, guli-ne:-li.
    upstream-LAT turn-REP-PST-3PL go-DIR-3SG
    upstream-LAT turn-REP-ПРОШ-3МН идти-DIR-3ЕД
    They turned upstream and started moving.
    Против течения повернули, тогда поплыли.
  • dä: ŋene-ili xuŋtu-li, {vot}.
    ship go-3SG belch:smoke-3SG {INTJ}
    ship идти-3ЕД belch:smoke-3ЕД {МЕЖД}
    The ship went with smoke.
    Корабль пошел с дымом.
  • e:i, uta aziga-zi=de deke-si-e-ti a:n-zi, {kto ego znaet} eme-gi-esi {ili} bude-esi.
    INTJ that girl-INST=FOC take:leave-IMPF-PST-3SG good-INST {who knows} come-REP=ALT {or} die-ALT
    МЕЖД тот girl-INST=ФОК take:leave-ИМПФ-ПРОШ-3ЕД хороший-INST {кто knows} прийти-REP=ALT {or} умереть-ALT
    They said «good-bye» to the girl. Who knows if they were to return back or to die?
    С девушкой попрощались, кто его знает, вернутся или погибнут.
  • mamaka=da lä agda-gi-e-ni xaisi.
    old:woman=FOC very:much be:glad-REP-PST-3SG also
    старуха=ФОК very:much be:glad-REP-ПРОШ-3ЕД тоже
    The old woman too got very happy.
    Старушка тоже очень обрадовалась.
  • ute bi-mi, ami-fi bagöu-le-ni ŋen’e, i:ne.
    this be-INF father-REFL.PL enemy-LOC-3SG come.PF enter.PF
    этот быть-INF отец-РЕФЛ.МН enemy-ЛОК-3ЕД прийти.ПРФ войти.ПРФ
    After a while they reached the place where their father's enemy was left.
    Через некоторое время пришли туда, где жил враг (их) отца.
  • za: koto tuŋa=t’a esi-gi:-li, tuŋa.
    ten bald five=RESTR remain-REFL-3SG five
    десять лысый five=RESTR остаться-РЕФЛ-3ЕД five
    Only five bald ones remained out of ten. How did it happen?
    От десяти плешивых только пять осталось. - Как это получилось?
    The question "Как это получилось?" was added by Nadezhda Kukchenko.
  • uti aziga xai sa-ini uti zugdi te:-mi, teti-gi-si-li aziga.
    this girl again know-3SG this house sit-INF dress-REP-IMPF-3SG girl
    этот girl снова know-3ЕД этот дом сидеть-INF платье-REP-ИМПФ-3ЕД girl
    That girl learnt about it, she was sitting at home but started getting dressed.
    Эта девушка тоже узнала, она дома сидела, стала одеваться.
  • “jeu ŋene-i?
    where go-2SG
    где идти-2ЕД
    (The old woman said:) «Where are you going?
    «Куда ты идешь? (- говорит старушка.)
  • e-zi: ŋene, bude-i, e-zi: ŋene.”
    NEG-IMP go die-2SG NEG-IMP go
    НЕГ-ИМП идти умереть-2ЕД НЕГ-ИМП идти
    Don't go, you will die.»
    Не ходи, погибнешь, не ходи.»
  • “ŋene-zeŋe-i uti, tuŋa ni=te esi-gi-e-ti bue-ti, za: koto bi-si-ti.”
    go-FUT-1SG this five man-RESTR remain-REP-PST-3PL ten bald be-PST-3PL
    идти-ФУТ-1ЕД этот five мужчина-RESTR остаться-REP-ПРОШ-3МН десять лысый быть-ПРОШ-3МН
    She said: «I will go. Only five of them remained out of ten.»
    «Пойду, - говорит она, их только пятеро осталось, а было десять».
  • tuŋa ni: esi-gi:, uta belesi:-ni uti aziga.
    ten man remain-REP.PRES.PTC that help-3SG this girl
    десять мужчина остаться-REP.PRES.ПРИЧ тот помогать-3ЕД этот girl
    Five people were left, the girl was going to help them.
    Пять человек осталось, девушка им помогает.
  • jakta nemne-c’ei jakta umala-mi zawa:-ni, umala-gi-si-ek e:-ni aziga.
    twig thin-ADJ twig girdle-INF take.PST-3SG girdle-REP-PST-EXP do.PST-3SG girl
    twig тонкий-ПРИЛ twig girdle-INF взять.ПРОШ-3ЕД girdle-REP-ПРОШ-EXP делать.ПРОШ-3ЕД girl
    She took a thin branch and tied it around her like a girdle.
    Взяла девушка прутик, тоненький прутик, и подпоясалась (им).
  • uta-la i:ne:-ni xai dieli:-ni aziga, dieli-e-ni.
    that-LOC do.PST-3SG again fly-3SG girl fly-PST-3SG
    тот-ЛОК делать.ПРОШ-3ЕД снова летать-3ЕД girl летать-ПРОШ-3ЕД
    She did that and flew away.
    Сделала так – и полетела.
  • uti jakta-zi e-bede e-bede dukte-i jakta-zi.
    this twig-INST this-like this-like hit-PRES.PTC twig-INST
    этот twig-INST этот-любить этот-любить hit-PRES.ПРИЧ twig-INST
    She knocks with that branch like that.
    Этим прутиком вот так бьет.
  • ni: möu-ni pöktoro=do tiŋme-ne-kte-i uti, utazi magi-e-ni teu=de.
    man neck-3SG off.IDEO=FOC fall-DIR-DIV-PRES.PTC this then kill-PST-3SG all=FOC
    мужчина neck-3ЕД off.IDEO=ФОК fall-DIR-DIV-PRES.ПРИЧ этот тогда убить-ПРОШ-3ЕД весь=ФОК
    If she touched somebody's neck, he would fall down, so she destroyed everybody like that.
    Дотронется до шеи (врага) – и он тут же падает, так она всех перебила.
  • {vidish kak} aziga wakca: nixe:-ni.
    {you see} girl fight.PST.PTC do.PST-3SG
    {ты видеть} girl fight.ПРОШ.ПРИЧ делать.ПРОШ-3ЕД
    You see, that's how the girl fought.
    Видишь, как девушка сражалась.
  • tu: magi-gi:-li , utazi omo-s’o uti xaŋasi:-ni=de maŋga i:ni=de uti {zhivoj ostalas'} xaŋa-ni=de maŋga, uti=tene xoto ede-lege-ni tukä-ma:-ni, wanimi-zi tukä bi-mi sagdi xoto ede:-i, umac’a tukä bi-mi nic’a xoto ede:-i, tu: amei zulei tukä-wasi-e-ni.
    all kill-REP-3SG then one-RESTR this conjure-3SG=FOC strong live=FOC this {alive remained} conjure-3SG=FOC strong this=CONTR city become-PURP-3SG run-V.PST-3SG wide-INST run be-INF big city become-PRES.PTC short run be-INF small city become-PRES.PTC all back forth run-DIV-PST-3SG
    весь убить-REP-3ЕД тогда один-RESTR этот conjure-3ЕД=ФОК сильный жить=ФОК этот {alive remained} conjure-3ЕД=ФОК сильный этот=CONTR city become-ПУРП-3ЕД бежать-ГЛ.ПРОШ-3ЕД wide-INST бежать быть-INF большой city become-PRES.ПРИЧ short бежать быть-INF маленький city become-PRES.ПРИЧ весь назад вперед бежать-DIV-ПРОШ-3ЕД
    She killed everybody, then she remained on her own and started doing magic. She started running so that towns appeared. Where she had run in big steps, big towns appeared, where she had run in small steps, small towns appeared. That's how she ran here and there.
    Всех перебила, потом одна осталась и стала гадать, стала бегать, чтобы города появились, там, где она широкими шагами бежала, большой город появлялся, где маленькими шагами бежала, маленький город появлялся, так она туда-сюда бегала.
  • uta dä-la u:-na-gi-ek, ŋeni:-li eni-tigi-fi: , eni-fi ge:ne-gi:-ti.
    that ship-LOC get:into-DIR-REP.PST-EXP go-3SG mother-LAT-REFL.PL bring-REP-3PL
    тот ship-ЛОК get:into-DIR-REP.ПРОШ-EXP идти-3ЕД мать-LAT-РЕФЛ.МН принести-REP-3МН
    Then they mounted the ship again and went to fetch their mother.
    Потом они опять сели на корабль и отправились за своей матерью, забирать свою мать.
  • eni-fi ge:ne:-gi:, “ge, ono bie?”
    mother-REFL.PL bring-REP.PRES.PTC INTJ how be
    мать-РЕФЛ.МН принести-REP.PRES.ПРИЧ МЕЖД как быть
    Their mother said: «So what?»
    Мать (плешивых) говорит: «Ну, как?»
  • “{vot} ei aziga mun-e-we uisi-gi-e-ni, uti anči bi-si tu: magi-du-muse.”
    {here} this girl we.EXC-0-ACC resque-REP-PST-3SG this without if all kill-PL-COND
    {здесь} этот girl we.EXC-0-АКК resque-REP-ПРОШ-3ЕД этот without if весь убить-МН-КОНД
    «That girl saved us, we would have been killed without her.»
    «Вот, эта девушка нас спасла, без нее нас бы перебили.»
  • uti eme-mi tu: lo:si-e-ni dili-ti pöktoro=de {vidish}.
    this come-INF all hang-PST-3SG head-3PL torn:off.IDEO=FOC {see}
    этот прийти-INF весь hang-ПРОШ-3ЕД голова-3МН torn:off.IDEO=ФОК {видеть}
    When they came, they hanged the cut off heads - «Can you see them?»
    Когда они пришли, они повесили оторванные головы, «видишь?»
  • uta-digi “ge, sin-e-we ge:ne-gi-e-mi, eni-fi, teti-gi-si:, bane-i uti xoto-tigi.”
    then-ABL INTJ you-ACC take-REP-PST-1PL.EXC mother-1PL dress-REP-IMPF.IMP move-IMP this city-LAT
    тогда-АБЛ МЕЖД ты-АКК взять-REP-ПРОШ-1МН.EXC мать-1МН платье-REP-ИМПФ.ИМП move-ИМП этот city-LAT
    Then they said: «Well, mother, we came for you, get dressed and move to the city.»
    Потом говорят: «Ну, мы за тобой пришли, мать, одевайся, переезжай в город.»
  • xoto-tigi bana:-k, uta-digi zugdi a: ei=tene louzi ŋen’e, a:-zi a:-zi ta:sa-ti, uta-du bagdi:.
    city-LAT move.PST-EXP then house INTJ now-CONTR servant go.PF good-INST good-INST ? that-DAT live.PRES.PTC
    city-LAT move.ПРОШ-EXP тогда дом МЕЖД сейчас-CONTR servant идти.ПРФ хороший-INST хороший-INST ? тот-ДАТ жить.PRES.ПРИЧ
    They moved to the city and had a house with servants there. They started living well there.
    Переехали в город, там дом, слуги, хорошенько стали там жить.
  • uti aziga adi=ke go:=ko da:=ka bi-mi bi:, {uzhe} aziga gune-i “bi=de xai mafa-i=de bie, jeu=de bie, uti koto=mei tu: xunčila:-ti mene-mene susa-kta:-ti.
    this girl how:many=INDEF far=INDEF near=INDEF be-INF be.PRES.PTC {already} girl say-PRES.PTC me=FOC husband-1SG=FOC be.PRES.HAB what=FOC be.PRES.HAB this bald:one entirely disperse.PST-3PL REFL-REFL escape-DIV.PST-3PL
    этот girl сколько=INDEF далеко=INDEF near=INDEF быть-INF быть.PRES.ПРИЧ {уже} girl сказать-PRES.ПРИЧ me=ФОК муж-1ЕД=ФОК быть.PRES.ХАБ что=ФОК быть.PRES.ХАБ этот bald:one entirely disperse.ПРОШ-3МН РЕФЛ-РЕФЛ escape-DIV.ПРОШ-3МН
    After a while that girl said: «I've got a husband and everything. Those bald ones flew in a different direction, ran away.
    Долго ли, коротко, эта девушка говорит: «У меня муж есть, все есть, а эти плешивые разлетелись, в разные стороны разбежались.
  • xai ŋene-zeŋe-i mene e:-tigi: ŋene-zeŋe-i, o-du e-zeŋe-i ekei.”
    again go-FUT-1SG self side-LAT.REFL go-FUT-1SG here NEG-FUT-1SG stay
    снова идти-ФУТ-1ЕД сам сторона-LAT.РЕФЛ идти-ФУТ-1ЕД здесь НЕГ-ФУТ-1ЕД остаться
    I will go to my land, I won't stay here.»
    Пойду-ка я в свои края, пойду, не останусь здесь.»
  • uti=tene mamaka=tene omo mene site-tigi bu-kce-i.
    this=CONTR old:woman=CONTR one on-LAT give-INTENT-PRES.PTC
    этот=CONTR старуха=CONTR один на-LAT дать-INTENT-PRES.ПРИЧ
    But the old woman wanted to give her to one of the sons.
    А старуха хочет дать ее одному из своих сыновей.
  • e-zeŋe-ni ŋene, ni: ule-we-ni=mei diga:.”
    NEG-FUT-3SG go man meat-ACC-3SG only eat
    НЕГ-ФУТ-3ЕД идти мужчина мясо-АКК-3ЕД only есть
    She won't escape. He only eats human flesh.
    Не пойдёт она, он только человеческое мясо ест.
  • bi-mi=de go:=ko da:=ka bi-mi, xai diga-li-gi-zeŋe-ti.
    be-INF=FOC long=INDEF short=INDEF be-INF again eat-INCH-REP-FUT-3PL
    быть-INF=ФОК длинный=INDEF short=INDEF быть-INF снова есть-ИНХ-REP-ФУТ-3МН
    Eventually they will start eating it again.
    Долго ли, коротко, через некоторое время опять станут есть. (?)
  • men-e mafa-tigi: ŋene-zeŋe-ni , jeu=ke bie.
    REFL-0 husband-LAT.REFL go-FUT-3SG what=INDEF be.PRES.HAB
    РЕФЛ-0 муж-LAT.РЕФЛ идти-ФУТ-3ЕД что=INDEF быть.PRES.ХАБ
    She will go to her husband.»
    Она пойдет к своему мужу.
  • uta-digi “ge, ŋene-mi=de ŋene-i, ŋene-zeŋe-ni, po:-lo=de {ne nado} minti-we.”
    that-ABL INTJ go-INF=FOC go-IMP go-FUT-3SG ? IDEO =FOC {don't} we-ACC
    тот-АБЛ МЕЖД идти-INF=ФОК идти-ИМП идти-ФУТ-3ЕД ? IDEO =ФОК {don't} we-АКК
    Then she said: «Ok, if you must, but don't go far.»
    Потом «Ладно, идти так идти, далеко не ходи.
  • dä-na wo-i, ami bagöu-wa-ni tu: wa-gi:, {proshchala}-gi: i-tigi eme:-mi, i-tigi ja:-mi.
    ship-DESIG-1PL build-PRES.PTC father-ACC-3SG all kill-REP.PRES.PTC {take:leave}-REP.PRES.PTC what-LAT come-INF what-LAT do:what-INF
    ship-ДЕСИГ-1МН строить-PRES.ПРИЧ отец-АКК-3ЕД весь убить-REP.PRES.ПРИЧ {take:leave}-REP.PRES.ПРИЧ что-LAT прийти-INF что-LAT что:делать-INF
    She'd made a ship, she'd killed all the enemies of the father's, she said «good-bye», but where could she go?
    Корабль построила, всех врагов отца перебила, попрощалась, куда идти, куда что?
  • uti aziga diane-i “{proshchala}-mi caŋala-zaŋa-i.”
    this girl say-PRES.PTC {take:leave}-INF sing-FUT-1SG
    этот girl сказать-PRES.ПРИЧ {take:leave}-INF sing-ФУТ-1ЕД
    That girl said: «I will sing for the road.»
    Эта девушка говорит: «На прощание спою.»
  • bue-ti düisi-li-e-ti uti aziga jexe-li-e-ni.
    bue-ti düisi-li-e-ti uti aziga jexe-li-e-ni.
    bue-ti düisi-li-e-ti uti aziga jexe-li-e-ni.
    They listened to the girl singing.
    Они стали слушать, как девушка поет.
  • “za: koto-zige ñañu bi-se ñañu, za: koto ñañu min-e-we ñañu ketige e-si-ti diga” gune:-ni.
    ten bald-PL REFR be-PF REFR ten bald REFR me-ACC REFR nearly NEG-IMPF-3PL eat say.PST-3SG
    десять лысый-МН REFR быть-ПРФ REFR десять лысый REFR me-АКК REFR nearly НЕГ-ИМПФ-3МН есть сказать.ПРОШ-3ЕД
    «There were ten bald ones, ten bald ones almost ate me.
    «Было десять плешивых, меня десять плешивых чуть не съели.
  • “uta-digi diga-i, diga-i, i:-zi wagi-e-mi.
    that-ABL eat-PRES.PTC eat-PRES.PTC what-INST survive-PST-1SG
    тот-АБЛ есть-PRES.ПРИЧ есть-PRES.ПРИЧ что-INST survive-ПРОШ-1ЕД
    They ate and ate me, only a miracle saved me.
    Ели, ели, каким-то чудом спаслась.
  • in’ei dili-we-ni daliŋka-ni uti uisi-gi-e-ni min-a-wa, in’ei wa-i dili-mei=de.
    dog head-ACC-3SG thanks-3SG this resque-REP-PST-3SG me-ACC dog kill-PRES.PTC head only=FOC
    собака голова-АКК-3ЕД thanks-3ЕД этот resque-REP-ПРОШ-3ЕД me-АКК собака убить-PRES.ПРИЧ голова only=ФОК
    I was saved thanks to the dog’s head, it saved me.
    Благодаря собачьей голове, она спасла меня, все собачья голова.
  • za: koto bi-si-ni ñañu, tuŋa koto=tono e-si-gi-e-ni, za:-ma-ni tu: magi-e-ti.
    ten bald be-PST-3SG REFR five bald=CONTR become-IMPF-REP-PST-3SG ten-ACC-3SG all kill-PST-3PL
    десять лысый быть-ПРОШ-3ЕД REFR five лысый=CONTR become-ИМПФ-REP-ПРОШ-3ЕД десять-АКК-3ЕД весь убить-ПРОШ-3МН
    There were ten bald ones, five remained, all ten were killed.
    Было десять плешивых, стало пять плешивых, десятерых всех перебили.
  • bi-mi, bi-mi ñañu utempei xokto-wo e-zi-u nixe ñañu, jeu=de koto-ni bi-mi ñañu, amba bi-mi ñañu, ele ni:-tigi gualaŋi-kte-we ñañu, koto-zige ñañu tuŋa koto-zige ni: ñañu bi: sun-a-wa belesi-ne-mi eme:-mi ñañu, uta-zi ñañu wo:-mi ñañu ami-fi bagö-wa-ni=de wa-gi-e-u, jewe wa-gi-e-u, ña ute-bede e-zi-u nixe gune:-ni, elu: ni:-tigi, elu: ni:-tigi gualaŋi:-kte-u.
    be-INF be-INF REFR such way-ACC NEG-IMP-PL do REFR what=FOC bald-3SG be-INF REFR evil:spirit be-INF REFR adult man-LAT turn-DIV-IMP.PL REFR bald-PL-3SG REFR me you-ACC help-DIR-INF come.PST-1SG REFR that-INST REFR father-REFL enemu-ACC-3SG=FOC kill-REP-PST-2PL what kill-REP-PST-2PL again this-like NEG-IMP-PL do say.PST-3SG adult man-LAT adult man-LAT turn-DIV-2PL.
    быть-INF быть-INF REFR such way-АКК НЕГ-ИМП-МН делать REFR что=ФОК лысый-3ЕД быть-INF REFR evil:spirit быть-INF REFR adult мужчина-LAT turn-DIV-ИМП.МН REFR лысый-МН-3ЕД REFR me ты-АКК помогать-DIR-INF прийти.ПРОШ-1ЕД REFR тот-INST REFR отец-РЕФЛ enemu-АКК-3ЕД=ФОК убить-REP-ПРОШ-2МН что убить-REP-ПРОШ-2МН снова этот-любить НЕГ-ИМП-МН делать сказать.ПРОШ-3ЕД adult мужчина-LAT adult мужчина-LAT turn-DIV-2МН.
    Don't walk along that road one day. Some bald ones are there, evil spirits turned into grown up men. Five bald ones, I came to help you, you've killed your father's enemies. Do not do it again, you turned into common grown up people.
    Больше так не делайте (букв. по такой дороге не ходите), какие-то плешивые, злые духи во взрослых мужчин превратились, пять плешивых людей, я пришла вам помочь, вы врагов своего отца убили, больше так не делайте, вы уже превратились во взрослых (=обычных?) людей.
  • {vot} koto e-zi-u bagdi.”
    REFR bald NEG-IMP-PL live
    REFR лысый НЕГ-ИМП-МН жить
    Now you don't live like bald ones.»
    Вот, не живите плешивыми (злыми духами).»
  • ute ute-be mutu-mi, ute ja: mutu-mi, {i} we-ixi degde-gi: gune degde-gi-li.
    this this-like finish-INF that sing finish-INF {and} high-LAT raise-REP.PRES.PTC EV raise-REP-3SG
    этот этот-любить закончить-INF тот sing закончить-INF {and} high-LAT raise-REP.PRES.ПРИЧ EV raise-REP-3ЕД
    When she stopped singing they saw her going up.
    Так она кончила петь и вверх поднялась.
  • koto=do e-si-ti ise degde-gi:-we-ni=de, jeu-xi ŋene:-ni, sum, {netu}.
    bald=FOC NEG-PST-3PL see raise-REP.PRES.PTC-ACC-3SG=FOC what-LAT go.PST-3SG disappeared.IDEO {no}
    лысый=ФОК НЕГ-ПРОШ-3МН видеть raise-REP.PRES.ПРИЧ-АКК-3ЕД=ФОК что-LAT идти.ПРОШ-3ЕД disappeared.IDEO {no}
    The bald ones didn't see her going up and where she went, she disappeared immediately.
    Плешивые не видели, как она поднялась, куда она делась, раз – и нет ее.
  • ele mute-ili, uti aŋi belie {uzhe} dieli-gi:-ni?
    soon finish-3SG this INDEF fairy {already} fly-REP-3SG
    soon закончить-3ЕД этот INDEF fairy {уже} летать-REP-3ЕД
    this is almost the end. That – what's the name? – fairy, was she already gone?
    Уже конец, она, как ее, бэле, уже полетела?
  • wei-xi dieli:-ni {uzhe}.
    high-LAT fly-3SG {already}
    high-LAT летать-3ЕД {уже}
    She had already flown up.
    Вверх полетела уже.
  • uti bei bi: belie bize uti, wei-nigi eme: bie, b’a eme-weŋ-ki-ni.
    this fairy be.PRES.PTC fairy perhaps this hight-ABL come.PST.PTC be.PRES.PTC sky come-CAUS-PST-3SG
    этот fairy быть.PRES.ПРИЧ fairy perhaps этот hight-АБЛ прийти.ПРОШ.ПРИЧ быть.PRES.ПРИЧ небо прийти-CAUS-ПРОШ-3ЕД
    She was probably just a fairy, she had come from above and then returned to the sky.
    Она, наверное, просто бэле была, сверху пришла, на небо вернулась.
  • {nu}
    {yes}
    {yes}
    Yes.
    Ну.
  • bei bi: ono i-le b’a:-ni in’ei dili-we-ni?
    simple be.PRES.PTC how what-LOC find.PST-3SG dog head-ACC-3SG
    simple быть.PRES.ПРИЧ как что-ЛОК найти.ПРОШ-3ЕД собака голова-АКК-3ЕД
    If she were a common girl, how could she have found a dog head?
    Если простая, как она нашла собачью голову?
  • {vidish kak} zawa: ute-bede mo: kada-wa ikteme-si-ze-mi. – iŋke.
    {you:see how} take.PST.PTC that-like tree rock-ACC gnaw-IMPF-SBJV-INF
    {you:see как} взять.ПРОШ.ПРИЧ тот-любить дерево камень-АКК gnaw-ИМПФ-СОСЛ-INF
    You see, that dog head had gnawed the rock like wood.
    Видишь как, взяла, и (собачья голова) скалу, как дерево, стала грызть.
  • wei-xi degde-gi-li ŋene-ili {uzhe}.
    high-LAT raise-REP-3SG go-3SG {already}
    high-LAT raise-REP-3ЕД идти-3ЕД {уже}
    She had already gone up.
    Уже вверх поднялась.
  • uti wo-wono uti in’ei wo-logo-ni eme-uŋ-ki-ti?
    this do-CAUS.PST.PTC this dog build-PURP-3SG come-CAUS-PST-3PL
    этот делать-CAUS.ПРОШ.ПРИЧ этот собака строить-ПУРП-3ЕД прийти-CAUS-ПРОШ-3МН
    Did she do that for the dog to come?
    Это она сделала, стобы собака пришла?
  • iŋke wo-logo-ni eme-woŋ-ki-ni.
    yes do-PURP-3SG come-CAUS-PST-3SG
    yes делать-ПУРП-3ЕД прийти-CAUS-ПРОШ-3ЕД
    Yes, she did that for the dog to come.
    А.Е. Да, она сделала, стобы (собака) пришла.
  • uti e-i wo:, wo-i jaza uta-wa.
    this NEG-PRES.PTC do do-PRES.PTC of:course that-ACC
    этот НЕГ-PRES.ПРИЧ делать делать-PRES.ПРИЧ конечно тот-АКК
    Of course she forced it.
    Она, конечно, ее заставила.
  • uti=tene uti ba: ni:-ni bi:-ni eme-woŋ-ki-ni in’ei belesi-lege-ni.
    this=CONTR this sky man-3SG be-3SG come-CAUS-PST-3SG dog help-PURP-3SG
    этот=CONTR этот небо мужчина-3ЕД быть-3ЕД прийти-CAUS-ПРОШ-3ЕД собака помогать-ПУРП-3ЕД
    And she was of course a sky person, she made the dog come and help her.
    А она, конечно, небесный человек, сделала так, чтобы собака пришла ей помочь.
  • {esli} e-lisi-ni bele uta wa-zaŋa tai, e-lege-ti wa: {vidish}.
    {if} NEG-COND-3SG fairy that kill-FUT ? NEG-PURP-3PL kill {you:see}
    {if} НЕГ-КОНД-3ЕД fairy тот убить-ФУТ ? НЕГ-ПУРП-3МН убить {you:see}
    If not for that, the bald ones would have killed that fairy, you see.
    Если бы не бэле, плешивые убили бы, чтобы не убили, видишь.
    The final words "{vsjo}, ele mutu-o, ele" - 'are missing in the video recording (recorded on audio only).